Bayburt'un Manevi Önderler
Bayburtlu şair Zihni
Zihni, Bayburt'un orta halli bir ailesine mensuptur. Babası Hacı Osman efendinin ilmiyeden olduğu tahmin ediliyor.
Şairin asıl ismi Mehmet Emin olduğu ancak rüyasında kendisine Zihni diye hitap edilmesin den sonra Zihni adını taşıdığı belirtilmektedir.
Şairin asıl ismi Mehmet Emin olduğu ancak rüyasında kendisine Zihni diye hitap edilmesin den sonra Zihni adını taşıdığı belirtilmektedir.
Bayburtlu Zihninin Kırkpınar köyünde arazisinin olduğu oğlu Ahmet Revayinin üzerine kayıtların olduğu tespit edilmektedir.
Bayburtlu Zihni 16 yaşına kadar Bayburt daki
medreselerde tahsil görmüş 13 yaşında Kuran-ı Kerimi hıfzetmiş arapçası mükemmeldir.
Bayburt medreselerinden başlattığı tahsilini Trabzon ve Erzurum medreselerinde tamamlayıp' 19 yaşında iken, 1816 (H. 1232)de istanbula gelmiştir. 1221-22'den başlayarak ömrünün son yıllarına kadar bir çok yerde memurluk hızmetiyle ömrü geçmiştir. Bazı devlet büyüklerine sunduğu kasideler sayesinde Divan-ı Hümayun kalemine katip olmuş
Zihni divan'ını H.1255(1839)de tertib ederek bab-ı Ali'ye sunması dolayısıyle Hocalık rütbesini almıştır. bu tarihte tertib ettiği, basılı divanındaki bir gazel-inin
Bula bu söz ve sazım dehride şehirler ey Zihni
Ola yek nusha-i aşkım bu ney
Divanıma tarih Makda divanına kaydetmiştir. Aynı divanın sonundaki
Ezel te'lifinin yek nusha-i aşkım
Bu tebyizin dahi oldı tamamı sal-i (sağarda)
Basılı Divanı'nın 1270 (1853- 941) bütünü temize çekilmiştir 10 yıl sonra tekrar Bayburt'a dönmüştür.
Anabiritanika da diğer kaynakların aksine Hopa , Of, Karaağaç, Ünye, Sürmene, Vakfıkebir ilçelerinde nahiye müdürlüğü yaptığı yazılıysa da doğrusu mal müdürlüğü olsa gerektir. 1828 -1829 Rus işgalinden sonra Erzurum a gidip Mora lı Devriş Paşanın ve Erzurum Valileri; Rauf , Galip ve Eğinli Salih Paşalarla haznedar zade Osman Paşanın katipliklerini yapmıştır.
Tekrar İstanbul'a gidip Çanakkale Muhafızı Vasıf Paşaya mektupcu olmuş ve 1838 de Hacca gitmiştir. Hacdan geri dönüşünde Sultan Abdül Mecid-i bir culisiye ile tebrik etmiş ve Divanını 1839 da Baba Aliye takdim etmesi üzerine Hocalık rütbesi ile taltif edilmiştir.
Gözlüklü Reşit Paşanın Divan Katibi olarak donanmayla Akka ya gitmiş oradan Mısıra geçip tekrar İstanbul a dönmüştür.
Daha sonra Hopa ve Of mal müdürlüklerine tayin edilmiş,sonra sırasıyla Ünye, Karacaağaç, Sürmene, Vakfıkebir ve yine Ünye de mal müdürlüğü yapmıştır. Ünye de mal müdürlüğü görevinden istifa edip Trabzon'a dönmüş niyeti Bayburta gitmekti. Maçka yakınlarında 1859 yılında vefat etti. Vefat ettiği köyün ismi Bahçekayadır.
Oğlu Revayi babasının Divanını bastırmış Sergüzestname'yi ise çoğaltarak dağıtmıştır. Zihninin mezarı 1936 yılında eski Trabzon Erzurum Yol üzerindeki imaret tepesinde kendi adına yapılan türbeye,kemikleri bir sandukayla getirilerek nakledilmiştir
Bayburtlu Zihni 16 yaşına kadar Bayburt daki
medreselerde tahsil görmüş 13 yaşında Kuran-ı Kerimi hıfzetmiş arapçası mükemmeldir.
Bayburt medreselerinden başlattığı tahsilini Trabzon ve Erzurum medreselerinde tamamlayıp' 19 yaşında iken, 1816 (H. 1232)de istanbula gelmiştir. 1221-22'den başlayarak ömrünün son yıllarına kadar bir çok yerde memurluk hızmetiyle ömrü geçmiştir. Bazı devlet büyüklerine sunduğu kasideler sayesinde Divan-ı Hümayun kalemine katip olmuş
Zihni divan'ını H.1255(1839)de tertib ederek bab-ı Ali'ye sunması dolayısıyle Hocalık rütbesini almıştır. bu tarihte tertib ettiği, basılı divanındaki bir gazel-inin
Bula bu söz ve sazım dehride şehirler ey Zihni
Ola yek nusha-i aşkım bu ney
Divanıma tarih Makda divanına kaydetmiştir. Aynı divanın sonundaki
Ezel te'lifinin yek nusha-i aşkım
Bu tebyizin dahi oldı tamamı sal-i (sağarda)
Basılı Divanı'nın 1270 (1853- 941) bütünü temize çekilmiştir 10 yıl sonra tekrar Bayburt'a dönmüştür.
Anabiritanika da diğer kaynakların aksine Hopa , Of, Karaağaç, Ünye, Sürmene, Vakfıkebir ilçelerinde nahiye müdürlüğü yaptığı yazılıysa da doğrusu mal müdürlüğü olsa gerektir. 1828 -1829 Rus işgalinden sonra Erzurum a gidip Mora lı Devriş Paşanın ve Erzurum Valileri; Rauf , Galip ve Eğinli Salih Paşalarla haznedar zade Osman Paşanın katipliklerini yapmıştır.
Tekrar İstanbul'a gidip Çanakkale Muhafızı Vasıf Paşaya mektupcu olmuş ve 1838 de Hacca gitmiştir. Hacdan geri dönüşünde Sultan Abdül Mecid-i bir culisiye ile tebrik etmiş ve Divanını 1839 da Baba Aliye takdim etmesi üzerine Hocalık rütbesi ile taltif edilmiştir.
Gözlüklü Reşit Paşanın Divan Katibi olarak donanmayla Akka ya gitmiş oradan Mısıra geçip tekrar İstanbul a dönmüştür.
Daha sonra Hopa ve Of mal müdürlüklerine tayin edilmiş,sonra sırasıyla Ünye, Karacaağaç, Sürmene, Vakfıkebir ve yine Ünye de mal müdürlüğü yapmıştır. Ünye de mal müdürlüğü görevinden istifa edip Trabzon'a dönmüş niyeti Bayburta gitmekti. Maçka yakınlarında 1859 yılında vefat etti. Vefat ettiği köyün ismi Bahçekayadır.
Oğlu Revayi babasının Divanını bastırmış Sergüzestname'yi ise çoğaltarak dağıtmıştır. Zihninin mezarı 1936 yılında eski Trabzon Erzurum Yol üzerindeki imaret tepesinde kendi adına yapılan türbeye,kemikleri bir sandukayla getirilerek nakledilmiştir
Kaynak ,Bayburt Valiliği
Zihni'nin Eserleri
Şair Zihni “Divan”ında Bayburt’un kültür manzarasını şöyle tasvir eder:
Aşina-yı hakayik mecazdır Bayburt
Neşr-ü tahsilde Mısr-i hicazdır Bayburt
Bayburt manileri ve Erzurum’la irtibatlı olanlar bu coğrafyadaki halk kültürü bütünlüğünün diğer örnekleridir. Bayburtlunun ferdi psikolojisi sevgi yumağıdır, bakınız;
Bayburt’un kalesiyem
Açılmış Lalesiyem,
Bayburt’ta bir yar sevdim.
Ben onun kölesiyem.
"Bayburtlu Zihni hem klasik Divan şiiri ve hem de halk şiiri tarzında eser vermiş olan bir büyük şairdir. İstanbul’a gitmiş, diğer büyük şehirlerde bulunmuş ancak Bayburt’tan hiç kopmamıştır. Edebi halk kültürüyle temasını hiç kesmemiştir.
Sabavet vaktinde on dört yaşında
Vatanımdan cüda düşürdü felek!
Orta halli bir Bayburtlu ailenin çocuğu olan Zihni, on altı yaşına Bayburt Medreselerinde zamanın bilgilerini kazanmıştır. Önce Trabzon, sonra İstanbul’a ulaşan yolu, on sekiz yıl Zihni’yi burada yaşatmıştır. İstanbul’da ve tahrirat müdürlüğü vazifesiyle gittiği bazı şehirlerde yıllar geçmiştir. On sekiz yıl sonra Bayburt’a gelen şair bakınız ne diyor:
Diyar-i gurbette on sekiz sene
Çok cefalar verdim bu nazik tene
Mevlam izin verdi geldik vatana
Beyhude yolundan şaşırttın felek!...
1244 Rus İstilası; Erzurum ve Bayburt’un düşmesi sonucunu verir. Halk arasında uyanan bir mukavemet hareketi neticesinde; Hart Ovası’ndaki bataklıklardan istifade ile düşman çekilmeye mecbur edilmiştir. İşte Zihni meşhur Hart Destanında bu kahramanlığı anlatır.
Zihni, Trabzon ve tekrar İstanbul görevlerinden sonra 1838 yılında Haca gitti. Çok dindar olan şairin samimi duygularını bir nat’ının mısralarında görüyoruz:
Şair Zihni “Divan”ında Bayburt’un kültür manzarasını şöyle tasvir eder:
Aşina-yı hakayik mecazdır Bayburt
Neşr-ü tahsilde Mısr-i hicazdır Bayburt
Bayburt manileri ve Erzurum’la irtibatlı olanlar bu coğrafyadaki halk kültürü bütünlüğünün diğer örnekleridir. Bayburtlunun ferdi psikolojisi sevgi yumağıdır, bakınız;
Bayburt’un kalesiyem
Açılmış Lalesiyem,
Bayburt’ta bir yar sevdim.
Ben onun kölesiyem.
"Bayburtlu Zihni hem klasik Divan şiiri ve hem de halk şiiri tarzında eser vermiş olan bir büyük şairdir. İstanbul’a gitmiş, diğer büyük şehirlerde bulunmuş ancak Bayburt’tan hiç kopmamıştır. Edebi halk kültürüyle temasını hiç kesmemiştir.
Sabavet vaktinde on dört yaşında
Vatanımdan cüda düşürdü felek!
Orta halli bir Bayburtlu ailenin çocuğu olan Zihni, on altı yaşına Bayburt Medreselerinde zamanın bilgilerini kazanmıştır. Önce Trabzon, sonra İstanbul’a ulaşan yolu, on sekiz yıl Zihni’yi burada yaşatmıştır. İstanbul’da ve tahrirat müdürlüğü vazifesiyle gittiği bazı şehirlerde yıllar geçmiştir. On sekiz yıl sonra Bayburt’a gelen şair bakınız ne diyor:
Diyar-i gurbette on sekiz sene
Çok cefalar verdim bu nazik tene
Mevlam izin verdi geldik vatana
Beyhude yolundan şaşırttın felek!...
1244 Rus İstilası; Erzurum ve Bayburt’un düşmesi sonucunu verir. Halk arasında uyanan bir mukavemet hareketi neticesinde; Hart Ovası’ndaki bataklıklardan istifade ile düşman çekilmeye mecbur edilmiştir. İşte Zihni meşhur Hart Destanında bu kahramanlığı anlatır.
Zihni, Trabzon ve tekrar İstanbul görevlerinden sonra 1838 yılında Haca gitti. Çok dindar olan şairin samimi duygularını bir nat’ının mısralarında görüyoruz:
“Görenler zanneder ya Rab hatadan içtinabım var,
Demezler her nefesde bin günahı irtikâbım var!
İlahi! Ruz-ü şeb nefsimle el bir eyleyüp yazdım,
Kara yazu ile devran elinde bir kitabım var!"
(Görenler hatadan sakındığımı zanneder ya rab. (veya sakındığım)
Her nefesde kötü bir iş yaptığımı söylemezler
Gece gündüz nefsimle bir olup yazdım İlahi
Dünyada kara yazı ile yazılmış bir kitabım var.)
Dönüşünde Mısır’a uğradı. Burada tarihi eserlere kitabeler yazdı, tarihler düşürdü. Dört yıl sonra II. Sultan Mecid’in cülusunda İstanbul’a döndü. Tanzimat Fermanını büyük bir sevinç ve memnuniyet ile karşıladı.
Zihni; sırasıyla Akdağ sonra Erzurum’da görevlendiriliyor. 1840 yılında tekrar İstanbul’a geliyor.
Akka Harbi’nde donanma kumandanlarından Reşit Paşa’nın maiyetinde divan kâtibidir. Donanma ile İstanbul’a döner. Bir süre sonra Hopa’ya müdür tayin edilir. Buradaki hırsız, halkı soyan vali ve memurları ile yaptığı mücadeleyi kaybeder ve bu defa Karaağaç müdürü olur.
“Kaderin hali değil mi oğlum!
Pederin hali değil mi oğlum!
Seni gamda beni gurbette kodu,
Seni hasret beni firkatte kodu.
Karaağaç nerede Bayburt nerede!
Abı dane nerede, yurt nerede!.”
şeytandan borç alıp, gündüzleri bin türlü fitne çıkaran” nüfus müdürüyle takıştı. Sancak valisi Kör Galip Paşa da şaire göre aynı yaratılıştaydı. Hicvin okları Paşa'ya da değmeye başlayınca, Zihnî kendini önce İstanbul'da, sonra Kırkağaç'da buldu.
Zihnî, Kırkağaç'ta da hicivleriyle hırpalayacak birilerini bulmakta gecikmedi. Mümin Ağa adlı birinin halka ettiği kötülükler şairimizi çok kızdırdı:
"Katliâm eylemeğe şâyandır
Asra zîrâ ki Hülagü Han'dır
Hele bu asırda yoktur dengi
Alemin hasılı, Timurleng'i
Dinlemez kimsenin emrin zâtı
Emr-i şâhenşeh-i Tanzimat'ı
Zihnî'yi öfkelendirenlerden biri de Kırkağaç kadısıydı. Dersini henüz "amme" cüzüne kadar öğrenmiş bu cahil adam, şairimize göre, elde rüşvet kemiği, sürekli emmekteydi. Doğal olarak ona da sataşmadan duramazdı.
“Kapması rüşveti arslan gibidir,
Salması, pençeli kaplan gibidir”
Kırkağaç'ta Zihnî'nin hicivlerinden kaymakam da nasibini aldı ve şairimiz yine İstanbul' da buldu kendini.
Yarılıp dudağı geçti dişine,
Hele seyret feleğin cümbüşüne”
Zihni zaman zama farklı hicivleriylede dikkat çekmiştir.
Bir kış mevsiminde tipi'de yolunu kaybederlerken artık önlerini dahi göremez duruma düşerler. yolu kaybederler, ölmek üzere oldukları bir anda köpek sesi duyar ve yakında bir köyün olduğunu ve kurtulma ümidi ile ses geldiği yöne giderek o köye vararak donmaktan kurtulurlar. İşte şair köyde şu beyti söylemiş
"Şiddet-i berd-i şitadan şenliği gördükçe kalb
Hoş gelür bülbül sedasından a'na avazi-ı Kelb"
(Şiddetli Kışta, hayat belirince; kalbim heyecanlandı.
Köpek öyle bir havladı'ki, bana bülbül sesinden hoş geldi.)
Yeni bir vazife ile Of’a tayin olur. Burada da aynı sosyal çöküntünün; cahil, yetersiz kadrolar eliyle
nasıl bir halka zulme döndüğünü gören Zihni, ne yazık ki Of’taki vazifesinden azlonulur ve çok büyük bir elem duyar.
Of Of’dan azlolup kaldım kuru ferayede of!
On bir aydır gitti mahsulü maaşim bade of!
Of’tan ayrıldıktan sonra Bayburt’a gelir ve yeni görev yeri olan Erzurum’a gider. Burada vali ve defterda aradığı güzel hasletleri bulmuştur. Erzurum da geçen güzel günlerini Erzurum redifli gazelinde dile getirmiştir. Zihni bir sene sonra yani bir vazife ile Erzincan’a gidiyor. Ancak burada gördüğü, işittiği zulümler sebebiyle ağır hicivler yazıyor ve sonra Erzincan’dan ayrılıyor. 1854 sıralarında Trabzon’a geliyor. Şehrin; ilim, san’at havası içinde üç seneden fazla kalıyor.
Tanzimat Fermanının maddelerine hayran ve bağlı olan şair Zihni artık ihtiyarlamıştır. Hayatın acı gerçekleri O’nu güzel heyecanlarını törpülemiş ve yıkmıştır. Ömrünün son günlerinde Bayburt’a dönmek arzusuyla yola çıkar. Ne yazık ki ata ocağına kavuşmak nassib olmaz. Trabzon –Bayburt dağ yolu üzerindeki Ulasa Köyünde rahatsızlanır ve orada son nefesini verip dünyadan ayrılır.
Cihanda çok yaşadık, bilmedik bu yanda ne var?
Ölüm geleydi gidek, bir görek o yanda ne var!
Diyen şair; geride nadide eserler bırakmıştır. Size inanç ve iman sahibi Bayburt’un yetiştirdiği bu büyük şair ve idarecinin günümüze de ışık tutan fazilet mücadelesiyle geçen hayat hikâyesini sundum. Mekânı cennet olsun!"
Alıntı Bayburt postası: Agah oktay GÜNER
Vardımki
Vardım ki yurdumdan ayak göçürmüş
Yavru gitmiş ıssız kalmış otağı
Camlar şikest olmuş meyler dökülmüş
Sakiler meclisten çekmiş ayağı
Hangı dağda bulsam ben o merali
Hangı yerde görsem çeşm-i gazal
Avcılardan kaçmış ceylan misali
Göçmüş dağdan dağa yoktur durağı
Laleyi sümbülü gülü har almış
Zevk u şavk ehlini ah ü zar almış
Süleyman tahtını sanki mar almış
Gama tebdil olmuş ülfetin çağı
Zihni dert elinden her zaman ağlar
Sordum ki bağ ağlar bağban ağlar
Sümbüller perişan güller kan ağlar
Şeyda bülbül terk edeli bu bağı
***
Çiftlikte kalmamış sığırla manda
Mer'adan kaldrmış kurtlar sığırla buzağı
Kurnalar boşanmış yıkık hamamda
Ustalar toplamış tası tarağı !
Dışımız kalaylı içimiz tav'sız,
Ateş dedikleri yanarmı kav'sız
Türkün adını sen yazma vav'sız
Tatlısız yenilmez dilber dudağı
Yelkenin kopuşu direkten değil
kayığın batışı kürekten değil
Ah eden çok amma yürekten değil
Virane ülkenin akar saçağı
Nargüle misaliçok etme gurur
istanbul türkçesi değildir Uygur
Pirincin yerini tutarmı bulgur
kavun olurmu hiç çerkez kabağı
Şairin Kalemi değilse olgun
Her kafiye böyle düşermi dolgun
Zannetme sevgilim bu dehr'i dunun
Tavşan bıyığını kuzu kulağı
BAYBURD
Sümbülü yok gülü yok andelibi var amma
Ahd-i gülşende şehr-i Şiraz’dır Bayburd
İlm ü edyanın olur anda fululu icra
Nısfı serma ise de nısfı da yazdır Bayburd
Bir kılı kırk yarar Oslu gibi alimi var
İlm ü tefsirle hilkat-tirazdır :Bayburd
Ulemasındaki Zihni vera’i zühd ü salah
Belde-i sairede azdan azdır Bayburd
Ey saba canane dedin mi dedim; dedim dedi
Düştüğüm efgane dedin mi dedim; dedim dedi
Hasretinden hasta dil gurbette naçar olduğum
Yandığım hicrane dedin mi dedim; dedim dedi
Yandığım hicrane dedin mi dedim; dedim dedi
Takrığım gerdane zencir-i cünün-i aşk ben
Gezdiğim divane dedin mi; dedim dedi
Arz-ı hale cür’etim yok azm-ı raha takatim
Arz-ı hale cür’etim yok azm-ı raha takatim
Ol şeh-i hubana dedin mi dedim; dedim dedi
Gör ne ferman eyledi Dara-yı mülk-i hüsn ü an
Zihni-i nalana dedin mi dedim; dedim dedi
Adem’e bir ma’nide gülzar-ı cennettir vatan
Abı kevser haki kimya-yı sa’adettir vatan
Sattı kasrı zer-nitaka bu mar viraneyi
Bildiler halvet-sera-yı şah-ı ülfettir vatan
Her deminde tazeler bezm-i elest peymanesin
Neş’e-bahş-i alem-i ahd-ı muhabbettir vatan
Kars-ı Cem’dir pisteri har olsa balin-i hacer
Başka hab u başka rahat başka halettir vatan
Zihni olsan malik-i Mısr-ı hazain sud yok
Mülk-i la-yefna bir kenz-i kana’attır vatan
Selâm Söyle O Yâra
Bâd-ı sabâ selâm söyle o yâra
Ya gelsin ya gidek o diyara biz
Kâtip, arzıhâlim yaz ki canana
Ayrılalı düştük ah ü zâra biz
Kâtip, arzıhâlim arşa dayandı
Can gurbette hasret nârına yandı
Herkes sevdiğinden doydu, usandı
Neden kaldık böyle bahtı kara biz
Namem hem okusun hem yâr ağlasın
Aşk oduna düşsün nâçar ağlasın
Sînesini dövsün her bâr ağlasın
Desin ki zulmettik Zihnî'zâra biz
Katip Sen Yaz
Katip Sen Yaz Saba Sen De Kerem Kıl
Katip sen yaz saba sen de kerem kıl
Götür arzıhalim yare tez elden
Naziktir efendim nezahetli bil
Gönderelim o dildara tez elden
Katip çok uzatma sarfı imlayı
Hemen yaz derdime iste davayı
Kerem et bekletme bad-ı sabayı
Azmeylesin o diyara tez elden
Hasretli dideme nem mi gönderir
Hicran mı gönderir gam mı gönderir
Zahm-ı dil-i Zihni'zara tez elden
Gider İsen Bizim Diyare
Saba gider isen bizim diyare
Benim vasfı halim o yare söyle
Lalenin bağrında bir ise yare
Benimki erişti hezara söyle
Bülbül bir gül için çekerse zarı
Halini arzeder yüz yüze bari
Ya ben görmemişim o şuh didarı
Bıraktı bu garip diyare söyle
Pervane perrini yaktıysa nare
Ya ben yaktım vücudumu yekpare
Zihniya Mansur'u çektiyse dare
Ben esirim zülfü nigare söyle
Seni Bağı İremden Mi Kaçırmış
Seni bağı iremden mi kaçırmış
Melek misin asumandan mı geliş
Gittikçe şevketin şanın yücelmiş
Bilmem tahtı Süleyman'dan mı geliş
Hüsn ile bugün Yusufi devransın
Ne incisin ne mercansın ne cansın
Korkarım fitneli ahır zamansın
Mehdi misin Isfahandan mı geliş
Güzel sevmek olmuş Zihni'ye adet
Ne bağda ser çektin ey servi kamet
Sormak ayıp olmasın a çeşmi afet
Mülki lali Bedahşandan mı geliş
Haber Yoktur Sılamdan
Uzun müddet haber yoktur sılamdan
Her posta geldikçe gönlüm yerinir
Haber yok evlad ü ayal, anamdan
Can postanelere varır sürünür
Kör olsun gurbetin kahrı bitmedi
Gidemem vatana çilem yetmedi
Gül de taksam bülbülümüz ötmedi
Altın kafes olsa viran görünür
Bahar geldi seyran için iline
Herkes sevdiğim takmış koluna
Zihniya gurbetin gider yoluna
Hasretli sîneme hicran sarınır
Senin Kimdedir
Nazlı dilber ben de sana kul oldum
Benim gönlüm sende senin kimdedir
Hâr bürümüş gonce gülün dermeğe
Benim gönlüm sende senin kimdedir
(Ah)A sevdiğim seni çoktan severim
Yüzünü gördükçe gönlün eğlerim
Gizli sırrım sevdiğime söylerim
Benim gönlüm sende senin kimdedir
Aşkın âteşine yandım yakıldım
Halîl gibi mancınıktan atıldım
Yûsuf gibi dondan dona satıldım
Benim gönlüm sende senin kimdedir
Bahârdır kırmızı güller açılır
Meclisler donanıp bâde(ler)içilir
Yolunda (da) canlar serden geçilir
Benim gönlüm sende senin kimdedir
Göç Etmiş Leyla
Yıkmış çadırların göç etmiş Leyla
Vardım ki boş kalmış yar otakları
Dağı mesken etmiş biçare Mecnun
Akıtmış gözünden kan ırmakları
Zeyd ile göndermiş Leyla'ya name
Dedi iyi getirdim ağyarı kama
Akıbet yar oldun İbniselama
Neyledin ettiğin o misakları
Zihni'yim akıttım didem yaşların
Yedi yıl bekledim bulak başların
Dağıt bu derneği sav savaşların
Bozuldu kabail ittifakları.
HARDADIR
Erzurum'dan esip gelen sabalar
Varın görün bayburd bağı hardadır
O yar ülkesinin baharı var mıdır
Yahşı mıdır yar otağı hardadır
Felek bülbülünden cüda düşürmüş
Öz bülbülünden cüda düşürmüş
Mecnun olmuş leyla'sını şaşırmış
Gezer amma bilmez bağı hardadır
Müjde saba o dil-dare gidipsen
Üç gonceli gül'izare gidipsen
Zihni hara ne diyare gidipsen
Toprak harda üstad çağı hardadır
***
Mevlâ'yı seversen dergâh-ı yâre
Arz et ahvâlimi bir beyân nâme
Gizli sırlarım var şâh-ı dil-dâre
Açılma ağyâre el-amân nâme
Hasretin sinemde mihmân ettiğim
Her gece gamlarla divân ettiğim
Hicr ile subha dek figân ettiğim
Aşkına yandığım her zaman nâme
Zihnî'yem sen teki ciğer dağlıyam
Sevdâ esîriyem kolu bağlıyam
Kime derdim yanam kime ağlıyam
Bildir ahvâlimi perîşân nâme
***
Yârsız gurbet elde garib serime
Dar oldu zemin ü âsümân nâme
Bir bir ahvâlimi söyle yârime
Dil bilmez garibe tercemân nâme
Diz çöküp elinden ayağından öp
Yine gerdânından dudağından öp
Evvel bukağından yanağından öp
Sonra sergüzeştim kıl beyân nâme
İmtisâl eyleyip fermân-ı aşka
Tîr olup atıldım kemân-ı aşka
Zihnî çıktım hezâr divân-ı aşka
Sevdâ ile oldum imtihân nâme
***
Destûr alıp şâh-ı festen perçemin
Ordu çekmiş Rûm kayserin üstüne
Erenler yardımcın Hızır hemdemin
Oldu şânın yürü kişver üstüne
Ey hüsrev-i hûbân ey şâh-ı ebrû
Baş üzre püsküllü belâ nedir bu
Bölük bölük olup leşker-i gîsû
Yayılmış arsa-i mahşer üstüne
Zihnî'yem çekerim derd-i hicrânın
Hâlime rahm etmez çeşm-i fettânın
Bin âşık öldürmüş tîğ-i müşgânın
Yine kan bulaşmış hançer üstüne
***
El-amân ne fenâ vakte yetiştik
Ahde vefâ eder yârân mı kaldı
Mey ile mahbûba yüz tuttu devrân
Şikeste hâtırı soran mı kaldı
Bu dünyâya sanki vefâ gelmemiş
Gelmişse de bir kimse de kalmamış
Kim var ki dostundan cefâ görmemiş
Cihânda bir sözde duran mı kaldı
Yüzünde dosttur ki değme keyfine
Gıyabda kemliği yetirir yine
İki yüzden sonra yetişti sine
Zihnî bu mânaya eren mi kaldı
***
Kim ol karşımdaki tâze nev-civân
İn midircin midir peri mi geldi
Öldü derler idi Yûsuf-i Ken'ân
Yoksa dirilip de geri mi geldi
Ey hûri cennetten seni kim kovdu
Rûyundaki nûru âleme doldu
Acaba karşıdan güneş mi doğdu
Yoksa güzellerin feri mi geldi
Zihnî'yâ kulundur (yoksa) nedir
Hüsnün ziyâsıyle eyleyip bedir
Okunur cemâlin Leyle-i Kadir
Açıldı gökyüzü sûre mi geldi
***
Sefîne gönlüm (ü) deryâya saldım
Çıkarmadı bir kenara tecelli
Kesildi takadım bi-mecal kaldım
Vurdu beni yerden yere tecelli
Çıktım gurbet ele seyret âhımı
Harap etti kalp nazar-gâhımı
Kara bulut gibi kesti râhımı
Koymaz beni semt-i yâre tecelli
Unutma Zihnî'yi bezm-i keremde
Şu nâtuvân gönlüm kaldı mâtemde
Ben kendimi gizledikçe âlemde
Çekti beni âşikâre tecelli
***
Bunaldım yâr sana sitemkâr dedim
Bilmem nerden buldu bu cevâp seni
Yorulmayıp müftüye şer'â danış
Düşürür dâvâdan bu hitâb seni
Nâz edip âşıka alma âhı sen
Hûblar kişverinin mutlak şâhı sen
Hüsnünle mat ettin gökte mâhı sen
Şerm eder görünce afitâb seni
Demişsin istemem Zihnî harâbı
Görünce çekersin yüze nikâbı
Sevdiğim sehv ettin sen bu cevâbı
Ne hicâb kurtarır ne nikâb seni
***
Âh elinden zülfü kemendim benim
Müjgân değdi sinem yaralandı gel
Günbegün artmakta derd ile gamım
Uç verdi yaralar sıralandı gel
Gamdan hisâr oldu meskenim yurdum
Tükenmez âvâzım okunmaz virdim
Üç değil beş değil yüz oldu derdim
Yüklendi gam yüküm kiralandı gel
Zihnî de kulundur haftada ayda
Sevip ayrılmada ne buldun fayda
Azrail göğsümde canım hay hayda
Gözlerimin akı karalandı gel
***
Süründüm yüz üzre kapına geldim
Demişsin tabîbim yâre bağlarım
Merhem kabul etmez yâre bağ tutmaz
Âh etsem çözülür yâre bağlarım
Teşne-diller leb-i şîrînçün ağlar
Meme özler(çocuk) şîr'inçün ağlar
Ferhâd Bisutûn'da Şîrîn'çün ağlar
Bende yarim için yâ Râb ağlarım
Yâr yine gel dedi gelemem dedim
Aşkın zebûnuyum gelemem dedim
Zihnî'yim lebinden gel emem dedim
Gönlüm anınçün yâre bağlarım
***
Senden ayrılalı ey kaşı kemân
Başıma dar oldu cihân sevdiğim
Hasretinden âciz oldum el-amân
Haste-dîlim zamân zamân sevdiğim
Suyun mu çekmişler yoksa türâbın
Gül kefenin olmuş sümbül nikâbın
İsteyenler gelsin garib tevvâbın
Kılsınlar namazın revân sevdiğim
Bırakın Zihnî'yi gam diyârında
Yaktın vücûdunu aşkın nârına
Sanma senden ayrı gönül bârına
Sensin İrân Tûrân virân sevdiğim
***
Eğlen ey sevdiğim şâh-ı hûbânım
Bu kış eğlen yaz gelsin de gidelim
Başlasın feryâda bülbül-i gülşen
Goncelere şâz gelsin de gidelim
Bezensin sahralar güller açılsın
Gonce-fem destinden bâde içilsin
Serv-ü sanavberden ar'ar saçılsın
Lâleden dağ vaz gelsin de gidelim
Güzeller yürüsün Çin ü Maçin'den
Şehr-i Karabağ'dan Hıta-i Çin'den
Hele haber gelsin bağ-ı laçin'den
Zihnî-i demsâz gelsin de gidelim
***
Firkât-i şâd ile mihmân geleli
Varımı harc ettim virâne düştüm
Gitti arz elden dîl-i tîmârına
Şâhlar kapısına fermâne düştüm
Olmuşum mededsiz lütfuna muhtâç
Gam geldi varımı eyledi târâc
Yüzün görmeyeli ey leb-i güllâc
Derde tutsak oldum dermâne düştüm
İçeli ayrılık câmını Zihnî
Bulmadı Şeydâ dil kâmını Zihnî
Anma gonca gülün nâmını Zihnî
Gülşen-i figânda hicrâna düştüm
***
Yürü gönül azm et bir gülüstâna
O gülzârın gülizârı geçmeden
Yetir feryâdını çemenistâna
Andelibin nevbahârı geçmeden
Gezme bu âlemde sakın hüveydâ
Terk eyle ağyârı yâr eyle peydâ
Metâ'ın arz eyle ehline her câ
Bu bâzârın harîdârı geçmeden
Esb-i nâzın tutup elde yidegör
Ehl-i Hak'la râh-ı Hakk'a gidegör
Zihnî maksûdunu elde idegör
At alanlar Üsküdâr'ı geçmeden
***
Dost eline doğru giden sabâlar
Benim vasf-ı hâlim o yâre söylen
Lâlenin bağrında bir ise sevdâ
Benimki yetişti hezâre söylen
Bülbül bir gül için çekerse zârı
Hâlini arz eder yüz yere bâri
Ben görmez oldum gül yüzlü yâri
Düşmüşüm bu garib diyâre söylen
Pervane perrini yakarsa nâre
Ben yaktım vücûdum yek pâre pâre
Zihnî'ti çektiler Mansûrî dâre
Ben esîrim zülf-i nigâre söylen
***
Kakülün ser bölük zülfün yüzbaşı
Çin mülkünün hükümrânı gözlerin
Perçemin Hıtâyî hâlin Habeşî
Değer taht-ı Süleymân-ı gözlerin
Karabağ'ı bir kıl ile bağladı
Hışma gelip Dağıstân'ı dağladı
Hançerini su kasdına zağladı
Oka tuttu Horasan'ı gözlerin
Zihnî'yim ey kaşı kemân sevdiğim
Kirpiklerin oktur yaman sevdiğim
Koy etsin sînemi nişân sevdiğim
Alsın sâyemizde Şam'ı gözlerin
***
Mevlâ'yı seversen ey bâd-ı sabâ
O kâkül-i semensâye de gelsin
Pây-ı gubârından Isfahan hacîl
O dü çeşmin tûtîyâya de gelsin
Şemîm-i zülfüne serv-i semenin
Müşterisi gelmiş Hind ü Yemen'in
Kişver-i Hıtâ'nın mülk-i Hoten'in
Pâdişâh-ı dil-rübâya de gelsin
Dökmüş mûylarını şâh-marân gibi
Her bir teli Zihnî perişân gibi
Dağıtmış buludu âsûman gibi
Turra etmiş o bedr aya de gelsin
***
Kalkın ara yerden dumanlı dağlar
Dost elinin bahçe bağı görünsün
Gülşen-i hicrânda kızardı güller
Andelibe feryâd çağı görünsün
Dağlar bu hususta olmuşum Ferhâd
Sizdedir o şirin kâmet-i şimşâd
Yâ verin yâ olun yek cihet berbâd
Yâ savulun yâr otağı görünsün
Sabâ sen de dost eline gidersen
Değme mûylarına hata edersin
Hâyâl-i zülfüne eğer değersen
Zihnî'nin bağrında dağı görürsün
***
Sînemde Kerbelâ kurdu veremler
Hicrân gamı gam hicrânı üsteler
Gam leşkeri hisâr etti gönlümü
Korkarım gittikçe cânı üsteler
Bu nizâ bu gavga böyle giderse
Bu aşk bu sevdâ böyle giderse
Bu mevc bu deryâ böyle giderse
Az vakitte çok ummânı üsteler
Zihnî tek cevrine kâil olanlar
Hüsnün zekâtına sâil olanlar
Sen şeh-i hûbâna nâil olanlar
Hezâr taht-ı Süleymân'ı üsteler
***
Beni getirdiler dîvân aşkına
Bir Şâh-ı hûbâna kulsun dediler
Doğru gönderdiler meydân-ı aşka
Verin sevdiğini alsın dediler
Kıymak ister âşıkının cânına
Rakîbler birikmiş dostun yanına
Düşer mi sevdiğim güzel şânına
Küşâde gülleri solsun dediler
Gönül mürgü herdem firkatte
Bugün hep âşıklar bezm-i ülfette
Yâr ile birlikte zevk-i sohbette
Zihnî muammâyı bulsun dediler
***
Erzurum'dan esip gelen sabâlar
Varın görün Bayburt bağı hardadır
O yâr ülkesinin bahârı mıdır
Yahşı mıdır yâr otağı hardadır
Bayburtlu Zihni